Aparat Deana-Starka – szklane urządzenie laboratoryjne służące do destylacji i rozdzielania mieszanin azeotropowych w celu pozyskania określonej cieczy. Aparat został opracowany w 1920 na potrzebę ustalenia zawartości wody w ropie naftowej. Jest połączeniem krótkiej kolumny rektyfikacyjnej i specyficznej konstrukcji łącznika destylacyjnego. Istota jego działania polega na skraplaniu i studzeniu mieszaniny azeotropowej, w trakcie którego ulega ona spontanicznemu rozdziałowi na dwie warstwy, z której jedna (produkt) jest pozyskiwana a druga (rozpuszczalnik) zawracana do układu reakcji.
Aparat Graefego – szklane urządzenie laboratoryjne służące do ekstrakcji trudno rozpuszczalnych substancji. Składa się z ogrzewanej kolby zawierającej wrzący rozpuszczalnik, chłodnicy zwrotnej na wylocie oraz koszyka z próbką umieszczonego nad rozpuszczalnikiem. Działanie aparatu polega na ciągłym skraplaniu pary rozpuszczalnika do koszyka z próbką z której ekstrahowane są składniki. Skutkiem tego substancja omywana jest cały czas czystym rozpuszczalnikiem. Aparat Graefego został niemal całkowicie wyparty przez skuteczniejszy aparat Soxhleta.
Aparat Kippa – szklane urządzenie laboratoryjne służące do wytwarzania niewielkich ilości gazów w toku postępującej reakcji ciała stałego z kwasem. Składa się z trzech części, ustawianych jedna nad drugą. Dolna zbiera kwas, górna służy do jego dolewania, a w środkowej umieszcza się stały reagent. Gaz pozyskiwany jest przez tubus wychodzący z tej ostatniej.
Aparat Soxhleta – szklane urządzenie laboratoryjne służące do ekstrakcji trudno rozpuszczalnych substancji. Składa się z układu rurek, kolby z wrzącym rozpuszczalnikiem, chłodnicy zwrotnej, syfonu oraz koszyka z próbką, który umiejscawia się na specjalnej płytce izolacyjnej zabezpieczającej próbkę przed nadmiernym nagrzewaniem przez unoszące się pary rozpuszczalnika. Dodatkową zaletą aparatu Soxhleta jest to, że jego konstrukcja nie stwarza zagrożenia bezpowrotnego porywania przez pary rozpuszczalnika ekstrahowanego związku chemicznego. Wyparł niemal całkowicie aparat Graefego.
Areometr – urządzenie służące do mierzenia gęstości cieczy, w którym wykorzystuje się siły wyporu. Pomiaru dokonuje się poprzez zanurzenie areometru w cieczy.
Autoklaw – ogrzewany oraz hermetycznie zamykany zbiornik, służący do przeprowadzania procesów chemicznych oraz wyjaławiania (przy zwiększonym ciśnieniu i w podwyższonej temperaturze) środków farmaceutycznych, spożywczych lub narzędzi chirurgicznych.
Cannula laboratoryjna – cienka, długa, zaostrzona na obu końcach igła wykonana ze stali nierdzewnej, zarazem giętka. Służy do transferowania cieczy z jednego naczynia do drugiego bez kontaktu z otoczeniem. Stosuje się ja dla higroskopijnych rozpuszczalników oraz roztworów, które reagują gwałtownie z wilgocią i powietrzem.
COVID-19 (od ang. Coronavirus Disease 2019) – choroba zakaźna układu oddechowego i naczyniowego wywołana zakażeniem wirusem ciężkiego ostrego zespołu oddechowego SARS-CoV-2.
Destylacja – metoda rozdzielania ciekłej mieszaniny złożonej na pojedyncze składniki poprzez jej odparowanie i skroplenie. Podstawę rozdziału stanowi różnica w lotności składników mieszaniny. Głównym produktem procesu jest skroplona ciecz, tzw. destylat.
Dezynfekcja (odkażanie) – postępowanie, które ma na celu zabicie wszystkich form wegetatywnych mikroorganizmów chorobotwórczych za pomocą metod fizycznych, chemicznych i mechanicznych. Dezynfekcja nie zapewnia jałowości, gdyż pozostają aktywne formy przetrwalnikowe organizmów. Odkażanie dotyczy więc głównie tych przedmiotów i powierzchni użytkowych, które nie muszą być jałowe.
Dygestorium (wyciąg chemiczny) – specjalny mebel laboratoryjny podobny do szafy z miejscem do prowadzenia prac z substancjami chemicznymi, posiadający system wentylacji, który chroni wykonujących badania przed działaniem trujących i szkodliwych oparów, poprzez zapobieganie wydostawaniu się ich do pomieszczeń oraz usuwanie ich na zewnątrz laboratorium.
Eza – prosty przyrząd laboratoryjny używany głównie do przenoszenia materiału mikrobiologicznego z jednego podłoża hodowlanego na inne. Wyglądem zbliżona do igły preparacyjnej, zakończona jest tzw. oczkiem.
Klasy sterylizacyjne
Europejska Norma EN 13060 wyróżnia trzy podstawowe klasy sterylizacyjne:
Klasa B : najbardziej zaawansowane sterylizatory parowe. Używane do sterylizacji praktycznie każdego rodzaj materiału, zwłaszcza długich, cienkich przedmiotów, jak na przykład cewniki, igły, endoskopy, wzierniki, końcówki stomatologiczne itp.
Klasa S: urządzenia zaliczane do zaawansowanych sterylizatorów parowych. Są one w stanie wysterylizować wsady do sterylizatorów typu B, jednakże nie nadają się do sterylizacji narzędzi o budowie kapilarnej.
Klasa N: najniższa klasa tego typu urządzeń. Służą przede wszystkim do sterylizacji materiałów prostych. Najczęściej stosowane w gabinetach kosmetycznych, studiach tatuażu, salonach fryzjerskich.
Kolumna rektyfikacyjna – rodzaj sprzętu laboratoryjnego w kształcie pionowej rury, w której zachodzi rektyfikacja, czyli proces destylacji frakcyjnej, przeciwprądowy rozdział mieszaniny cieczy lub par, odbywający się w sposób ciągły lub okresowy.
Komora laminarna – urządzenie przypominające wyglądem dygestorium wykorzystywane do pracy laboratoryjnej w warunkach sterylnych. W komorze zachodzi przepływ laminarny (warstwowy ) jałowego powietrza, które uzyskuje dzięki zastosowaniu odpowiednich filtrów (HEPA). Aby dodatkowo wyjałowić przestrzeń roboczą komory, wyposaża się ją również w lampę ultrafioletową.
Laboratoria chemiczne – laboratoria w których przeprowadza się analizy lub syntezy związków chemicznych, nierzadko łatwopalnych bądź żrących. Wyposażane są w meble odporne na działanie odczynników (m.in. dygestoria).
Laboratoria chemiczno-biologiczne – ogólna kategoria laboratoriów przystosowanych do prowadzenia badań nad rozmaitymi związkami chemicznymi, doświadczeń na organizmach żywych oraz mikrobiologicznych.
Laboratoria farmaceutyczne – laboratoria w których opracowuje się oraz wytwarza produkty lecznicze, a także bada się ich jakość oraz bezpieczeństwo stosowania.
Laboratoria fizyczne – laboratoria w których przeprowadzane są doświadczenia z wybranych dziedzin fizyki.
Laboratoria fotograficzne (fotolaboratoria) – rodzaj zakładów fotograficznych, które zajmują się m.in. wywoływaniem fotografii na najwyższym poziomie, w szerokim wachlarzu formatów i gramatury papieru, ich archiwizacją na nośnikach różnego typu, rekonstrukcją starych zdjęć.
Laboratoria kosmetyczne – laboratoria w których opracowuje się oraz wytwarza produkty kosmetyczne, a także bada się ich jakość oraz bezpieczeństwo stosowania.
Laboratoria medyczne – laboratoria w których przeprowadza się analizy składu oraz parametrów biologicznych i fizykochemicznych próbek materiału pobranego od pacjenta.
Laboratoria mikrobiologiczne – laboratoria w których prowadzone są badania nad drobnoustrojami o różnej zjadliwości. Ze względu na ryzyko zakażeń zakładane są w szczelnych pomieszczeniach, w których obowiązują sterylność oraz ścisłe zasady bezpieczeństwa.
Laboratoria pomiarowe – laboratoria w których wykonywane są wszelkiego typu pomiary wielkości fizycznych i wzorcowania przyrządów pomiarowych.
Laboratoria przemysłowe – laboratoria w których bada się jakość produktów przemysłowych oraz własności ich prototypów.
Laboratorium – technicznie i organizacyjnie wydzielone pomieszczenie, w którym przeprowadza się analizy medyczne lub doświadczenia i eksperymenty naukowe, wyposażone w odpowiedni sprzęt badawczy. W zależności od rodzaju prowadzanych pomiarów laboratoria różnią się wyglądem, wyposażeniem oraz zajmują różne powierzchnie.
Meble laboratoryjne – meble (blaty, stoły, szafki, regały, krzesła) wykonane ze specjalnych materiałów, trwałe i odporne na działanie odczynników.
Pipeta – rurka wykonana ze szkła lub tworzywa sztucznego, która służy do odmierzania i przenoszenia cieczy. Ciecz jest zasysana do pipety za pomocą gumowej gruszki lub tłoka.
Pipeta automatyczna – jest specjalną odmianą pipety miarowej, w której rękojeść wbudowany został mechanizm zasysania cieczy (tłoczek) oraz pokrętło kalibracyjne, które umożliwia bardzo precyzyjną regulację odmierzania pobieranej cieczy. Do rękojeści doczepia się jednorazowe końcówki wykonane z teflonu lub polietylenu, do których pobierana jest ciecz.
Pipeta jednomiarowa – służy do odmierzania stałej objętości cieczy.
Pipeta miarowa – długa rurka szklana ze skalą do bardzo precyzyjnego odmierzania pobieranej cieczy. Zwężona na jednym końcu. Drugi koniec prosty, do zakładania gumowej ssawki lub specjalnej pompki.
Pipeta Pasteura – najprostszy rodzaj pipety. Rurka szklana do której ciecz zasysana jest za pomocą ssawki. Służąca do pobierania i przenoszenia niewielkich ilości cieczy. Jest jednorazowego użytku.
Pipeta wielomiarowa z podziałką – służy do odmierzania różnych objętości cieczy.
Refraktometr – urządzenie laboratoryjne lub przenośne służące do pomiaru współczynnika załamania światła, będącego miarą prędkości światła w danej substancji, przede wszystkim w cieczach.
Resublimacja – proces odwrotny do sublimacji.
SARS-CoV-2 (od ang. Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) – potocznie nazywany koronawirusem, wirus należący do grupy koronawirusów, wywołujący COVID-19. Wcześniej nazywano go również nowym koronawirusem 2019 (2019-nCoV) oraz ludzkim koronawirusem 2019 (HCoV-19 lub hCoV-19).
Sprzęt laboratoryjny – specjalistyczne naczynia, narzędzia i urządzenia wykorzystywane do prowadzenia analiz, doświadczeń, badań naukowych.
Sterylizacja (wyjaławianie) – proces technologiczny mający na celu zabicie wszystkich mikroorganizmów niezależnie od stadium rozwojowego, a więc zarówno form wegetatywnych, jak też form przetrwalnikowych (endospory bakterii, zarodniki grzybów). Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy.
Stół laboratoryjny – stanowisko pracy w laboratorium. Pokryty specjalnym, atestowanym blatem, odpornym na działanie żrących substancji. Blat ten umieszczony jest tak, aby można było pracować przy nim na stojąco lub siedząco na odpowiednim, wysokim stołku. Stół wyposażony jest w instalacje: elektryczną, gazową, wodociągową, odpływową. Często stoły są zintegrowane z szafkami.
Stołek laboratoryjny – stołek wykonany ze specjalnych, atestowanych materiałów odpornych na działanie odczynników chemicznych, przeznaczony do używania w laboratorium.
Strefa czysta – pojęcie stosowane na określenie wyjałowionej części laboratorium.
Strefa brudna – pojęcie stosowane na określenie niewyjałowionej części laboratorium.
Sublimacja – proces polegający na bezpośrednim przejściu substancji ze stanu stałego w stan gazowy (z pominięciem fazy ciekłej).
Sublimator – urządzenie służące do oczyszczania i wyodrębniania związków chemicznych wykorzystujące proces sublimacji.
Test antygenowy na koronawirusa – test wykrywający cząstki białkowe (antygeny) wirusa SARS-CoV-2 w próbce uzyskanej od pacjenta. Cechuje go prostota wykonania, a tym samym niższa cena oraz krótszy czas oczekiwania na wynik niż w przypadku testu genetycznego. Test antygenowy ma jednak niższą czułość. Optymalnie powinien być wykonany w trakcie pierwszych 5-7 dni występowania objawów. Materiał do badań pozyskuje się poprzez wymaz.
Test genetyczny na koronawirusa – test molekularny polegający na wykryciu materiału genetycznego wirusa SARS-CoV-2 za pomocą metody real time PCR w próbce uzyskanej od pacjenta. Test powinien być wykonywany w przypadku podejrzenia kontaktu z osobą z potwierdzonym przypadkiem COVID-19 oraz u osób, które wykazują objawy wskazujące na zakażenie wirusem SARS-CoV-2. Test PCR na koronawirusa polega na pobraniu materiału od pacjenta, wyizolowaniu z niego cząsteczek materiału genetycznego wirusa, a następnie na namnożeniu oraz poddaniu ich stosownej analizie i oznaczaniu. Materiał do badań pozyskuje się poprzez wymaz z nosogardzieli, jednoczesny wymaz z gardła i błon śluzowych nosa oraz z plwocin lub wydzielin z dolnych dróg oddechowych pacjenta.
Test molekularny RT-PCR na koronawirusa – patrz test genetyczny na koronawirusa.
Test serologiczny IgG/IgM na koronawirusa – test serologiczny opierający się na wykrywaniu przeciwciał anty-SARS-CoV-2 we krwi pacjenta (tzw. test kasetkowy). Celem badania jest ustalenie obecności związków produkowanych przez układ odpornościowy pacjenta w odpowiedzi na kontakt z koronawirusem. Test serologiczny pozwala na ocenę stopnia zaawansowania infekcji i ewentualnego wyzdrowienia. Charakteryzuje się mniejszą dokładnością niż test genetyczny i nie jest przydatny podczas procesu wykrywania wczesnej fazy infekcji.
Wirówka (centryfuga) – urządzenie służące do rozdzielenia, rozwarstwienia mieszaniny przy wykorzystaniu siły odśrodkowej. Bęben wirówki wprawiany jest w ruch obrotowy, którego przyspieszenie jest większe od przyspieszenia ziemskiego, co pozwala zwiększyć szybkość rozdziału.
Woda destylowana – woda pozbawiona soli mineralnych i większości zanieczyszczeń (zawiera rozpuszczone gazy i lotne substancje organiczne), uzyskiwana dzięki metodzie destylacji.
Woda redestylowana (woda podwójnie destylowana) – woda poddana dwukrotnie destylacji w celu usunięcia resztek zanieczyszczeń pozostałych po pierwszym procesie (lotne substancje organiczne, rozpuszczone gazy).
Wytrząsarka (vortex, worteks, wstrząsarka) – urządzenie laboratoryjne służące do sprawnego mieszania małych objętości substancji ciekłych i do sporządzania zawiesin.